Ellen Botman is neurosocioloog en mede-oprichter van Happy Brain Clinics. De 13 stress-interventie experts van het centrum zijn opgeleid in de neurofysiologische aanpak van Happy Brain Clinics en beschikken daarnaast elk over een aanvullende expertise. Door deze combinatie kunnen zij klanten een gepersonaliseerde begeleiding te geven. Ellen Botman vertelt ons vandaag iets meer over stressbeheer en de specifieke aanpak van Happy Brain Clinics.

Ellen, kan je even vertellen wat Happy Brain Clinics precies doet?
Happy Brain Clinics is een centrum voor mensen met stress en burnout. Binnen het centrum wordt gebruik gemaakt van een neurofysiologische aanpak. Dat betekent dat we niet alleen kijken naar de psyche maar ook naar wat er in je hersenen en hersenen gebeurt als je stress hebt. We weten veel van stress: hoe het ontstaat, wat de effecten zijn op je hersenen en lijf, en wat je eraan kan doen om er vanaf te komen. We hebben op basis van onze kennis een specifieke aanpak ontwikkeld die bijzonder effectief is. Je kan met twee maanden weer lekker in je vel zitten, ook als de stress al jaren duurt of als je voor de 2e of 3e keer een burnout hebt.

Stress is een populair maar weinig tastbaar concept. Kan je kort uitleggen hoe stress precies ontstaat?
Stress is heel tastbaar! Stress zie je altijd terug in je hersengolven en die kan je meten. Bij stress produceren je hersenen betagolven, als je slaapt heb je deltagolven en als je ontspannen bent heb je alfagolven. Al die typen hersengolven hebben een ander effect op je lijf. Zo worden bij betagolven veel stresshormonen aangemaakt die ervoor zorgen dat je lichaam in opperste staat van paraatheid komt, zodat je kunt vechten of vluchten. Dat is effectief in levensbedreigende situaties maar soms blijft je lichaam in die stand ‘hangen’, ook als het gevaar is geweken. Dan worden er teveel stresshormonen aangemaakt en die zijn uitermate schadelijk voor je hersenen en lijf. Uiteindelijk onstaan er dan fysieke klachten.

We zien stress vaak als een gevolg van onze gedachten en emoties. Zijn er andere factoren die stress kunnen veroorzaken?
Ja, stress kan behalve door onze gedachten en emoties ook worden veroorzaakt door chemische stoffen zoals bv. roken, alcohol of hormonale disbalans. Een derde vorm van stress is fysieke stress, bijvoorbeeld een grote inspanning leveren, een operatie ondergaan of ziek zijn. Het bijzondere is dat je lichaam op alle 3 de vormen van stress op dezelfde manier reageert. Dus ook als je denkt dat je alles in je hoofd onder controle hebt, kan je lichaam stress ervaren.

In je praktijk focus je op de behandeling van het onbewuste deel van de hersenen. Waarom is dat zo belangrijk?
95% van ons gedrag komt uit ons onbewuste. Vaak krijg je bij teveel stress het advies om je gedrag te veranderen; je moet je niet zo druk maken, je moet meer gaan sporten of je moet de lat net zo hoog leggen. Maar vanuit je ratio je gedrag veranderen vraagt veel tijd én een enorm doorzettingsvermogen. Want juist omdat zo’n groot deel van je gedrag uit je onbewuste komt, moet je voortdurend blijven nadenken als je je gedrag wilt aanpassen. En een mens kan eenvoudigweg niet bij alles wat hij doet bewust nadenken.

Juist mensen met een burnout hebben van alles al bedacht om van hun klachten af te komen, maar zijn alleen maar verder het putje in gedraaid. Ze kunnen zich ‘er niet meer uitdenken’. Een van de eerste tekenen van teveel stress is dat je ratio achteruit gaat; je hebt chaos in je hoofd, je kan zaken niet goed ordenen, je kan je slecht concentreren en zelfreflectie toepassen lukt ook niet meer. Dat zijn allemaal vaardigheden die je nodig hebt bij een praat-therapie. Daarom bestaat onze behandeling niet uit praten. In plaats daarvan ruimen we het onbewuste op. Daardoor verdwijnen triggers die veel stress veroorzaken. Als je in je onbewuste iets verandert, wordt de automatische piloot aangepast. Er worden dan in je hersenen nieuwe neurale circuits aangelegd. Dat is heel effectief en vraagt weinig tijd

Veel ziektesymptomen worden tegenwoordig afgedaan als stress. Zijn er bepaalde signalen die ons het verschil kunnen vertellen?
Als de vaardigheden achteruit gaan die je nodig hebt om je leven op orde te houden dan is de kans groot dat je teveel stress hebt. Dus wanneer je chaotischer wordt, slechter kunt relativeren, sneller geïrriteerd raakt of moeilijker besluiten kunt nemen dan is het zaak om na te gaan of je teveel stress hebt. Het gaat er vooral om dat de vaardigheden die je hebt, minder worden. Dus iemand die al chaotisch is, wordt nog chaotischer.

Er bestaat een stress-test die factoren meet op basis waarvan je stress hebt of zou kunnen krijgen. De test legt als het ware je zwakke plekken bloot en kan dus ook gedaan worden als je geen stress ervaart. Ook dan komt naar voren op welke punten je moet letten om geen stress te krijgen. De test meet geen symptomen, want die krijg je pas als je al langere tijd te veel stress hebt. En dan ben je al te ver van huis.

Mannen en vrouwen reageren anders op stress. Hoe pak jij dat verschil aan?
We geven aan vrouwen ander advies dan aan mannen. Vrouwen hebben vooral baat bij een rustige manier van ontspannen, zoals wandelen of tuinieren. Mannen moet een forsere inspanning leveren om van hun stress af te komen, bijvoorbeeld fietsen of hardlopen.

Stress en burn-outs worden eerder herkend door de omgeving dan door de getroffen persoon. Hoe kunnen we onze geliefden met stress of een burn-out steunen?
Door je geliefden aan te spreken als hij of zij ander gedrag laat zien dat anders is dan gebruikelijk. Meestal is het eerste wat opvalt een kort lontje, onrust en niet meer kunnen relativeren. Of dat iemand meer alcohol gebruikt dan gewoonlijk.

Omdat juist de vaardigheid om naar jezelf te kijken en te relativeren achteruit gaat, zien mensen een burnout niet aankomen. 70-80% van de mensen met een burnout werd er door hun gevoel door overvallen. Je hebt dus echt iemand in je omgeving nodig die je waarschuwt.

Sommige mensen gaan in tijden van stress supplementen nemen. Wat is jouw mening hierover?
Ik heb niet zoveel verstand van supplementen en ik kan mij voorstellen dat supplementen je lichaam kunnen ondersteunen. Maar stress verminderen door supplementen is onmogelijk. Daar moet je echt andere dingen voor doen. Je moet zorgen dat die betagolven in je hoofd omlaag gaan, door te ontspannen.

Happy Brain Clinics biedt sessies aan om stress door Covid-19 aan te pakken. Hoe heeft de crisis impact op mensen die bij jou langskomen?

Stress heeft nooit één oorzaak, ook COVID-19 is nooit de enige oorzaak. Wat wij wel zien is dat COVID-19 een toch al gevulde emmer doet overlopen. Mensen maken zich zorgen over hun inkomen, zijn angstig om zelf ziek te worden of maken zich zorgen om hun dierbaren, en dat komt bovenop een drukke baan, kleine kinderen thuis of mantelzorgtaken. En dan gaat het mis.

Ook zien we hulpverleners die ‘moreel beschadigd’ zijn door hun werk tijdens de coronacrisis, zoals een medewerker uit een verpleeghuis die iemand verzorgde die is overleden zonder dat zijn dierbaren erbij konden zijn. Dat is voor alle partijen een enorm beschadigende ervaring, waar we op de lange duur nog lang niet alle gevolgen van kunnen inschatten. Gelukkig kunnen wij die wel nu helpen om op de been te blijven.

Heb jij een alledaagse tip om stress en burn-outs te voorkomen?
Jazeker, een heleboel! Om te beginnen: bewegen is heel belangrijk, 20 tot 30 min. per dag licht bewegen zoals stevig doorwandelen. Dat is goed om te doen voor mannen en vrouwen, en mannen kunnen daarbij ook nog fanatieker sporten. Niet alleen wordt van bewegen je hoofd daar rustiger, ook voor je lijf is het goed en het bevordert je geluksgevoel. Activiteiten waarvan is bewezen dat ze betagolven omlaag brengen zijn meditatie, mindfulness, yoga en hartbrein coherensie. Ook naar Bach-muziek luisteren is bewezen effectief. Maar dat moet je wel leuk vinden, anders wordt het ook een taaie klus. Wat altijd goed is om te doen, zijn dingen waar je blij van wordt. Dus houd je van schilderen of koken, ga dat dan doen. Maak plezier en geniet!

KWIEKLEVEN is een platform waar o.a. experts met verschillende gezondheidsachtergronden aan het woord komen.
Bovenstaand interview is 1 okt 2020 gepubliceerd op de website van Kwiekleven