Opinie: Het massale voorschrijven van antidepressiva zorgt niet voor een daling van het aantal klachten, ziet psycholoog Ellen Botman. ‘Praten en pillen werken niet, hoog tijd voor een paradigmashift.’
Het is even schrikbarend als schrijnend: 1,2 miljoen mensen in Nederland gebruiken antidepressiva. Opvallend is dat dit er meer zijn dat ooit. Dit wijst erop dat de huidige aanpak van mentale problemen tekortschiet. Deze 1,2 miljoen mensen zijn geholpen bij innovatie.
Wie denkt dat het hoge aantal antidepressivagebruikers te maken heeft met de lockdowns, komt bedrogen uit. De stijgende trend was daarvoor al zichtbaar en zet ook zonder lockdowns onverminderd door. Het lijkt erop dat het massale voorschrijven van antidepressiva geen daling veroorzaakt van het aantal mensen met klachten. “Het medisch model wordt te snel toegepast, met het idee: een pil kan dit verhelpen,” zei psychiater en hoogleraar innovatie in de geestelijke gezondheidszorg Floortje Scheepers dan ook terecht in EenVandaag.
Het is verbazing- en zorgwekkend dat antidepressiva zo vaak worden voorgeschreven, niet alleen bij depressie, maar bijvoorbeeld ook bij een burn-out. Allereerst kennen antidepressiva veel (vervelende) bijwerkingen, wat ze allesbehalve onschuldig maakt. Daarnaast is het uitermate lastig om van antidepressiva af te komen.
Vooral placebo-effect
Antidepressiva lijken voor sommige mensen met een depressie te werken. Een tijdlang werd verondersteld dat dat kwam doordat de middelen het serotonineniveau verhogen. Nu uit onderzoek is gebleken dat een laag serotoninegehalte en depressie niet met elkaar samenhangen, is het de vraag of antidepressiva vooral werken door een placebo-effect. Dat wil zeggen dat de suggestie dat de pillen werken voldoende is om er daadwerkelijk baat bij te hebben.
Een wereldwijde studie wijst in dezelfde richting. Begin 2021 verscheen er een ‘paraplureview’: de effectiviteit van behandelmethodes van mentale problemen werd bij 650.000 patiënten geanalyseerd. In deze review zijn 102 meta-analyses van in totaal 3782 medische onderzoeken vergeleken. De studie toont aan dat de inzet van psychotherapie en medicatie bij mentale aandoeningen niet effectief is. Met andere woorden: praten en pillen werken niet, terwijl daar juist de afgelopen jaren flink op is ingezet.
Er zijn nieuwe behandelwijze
De huidige aanpak van mentale klachten kan op verschillende manieren worden verbeterd. Allereerst zou de enorme wachtrij bij de GGZ aangepakt kunnen worden. Dat kan bijvoorbeeld door bij lichte klachten vaker door te verwijzen naar GGZ-ondersteunende praktijken die meer capaciteit hebben. Niet alle klachten behoeven namelijk een specialistische behandeling.
Een andere manier om de aanpak van psychische klachten te verbeteren is door te onderzoeken of er innovatieve behandelwijzen zijn die wél effectief zijn. Recent onderzoek wijst erop dat het onbewuste brein en het zenuwstelsel een grote rol spelen bij omgaan met stress en het verwerken van gebeurtenissen. Het ligt voor de hand om te onderzoeken of er behandelingen mogelijk zijn die daarop inspelen. Zorg dat nieuwe behandelingen wetenschappelijk gevalideerd worden, zodat duidelijk wordt welke (nieuwe) behandeling werkt en welke niet.
Helaas geldt ook voor mentale klachten: wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg. Daarom is het met 1,2 miljoen mensen die antidepressiva slikken hoog tijd voor een paradigmashift, waarbij andere behandelwijzen serieus worden onderzocht.
Ellen Botman, psycholoog en CEO van Happy Brain Clinics
